مدیر حراج‌های تهران معتقد است که اگر اقتصاد هنر دچار ضعف شود، هنرمندان برای گذران امور به دولت وابسته می‌شوند و استقلال خود را از دست می‌دهند. او همچنین ادعاهای اخیر درباره خرید و فروش آثار هنری را بدون سند و نامعتبر می‌داند.
مهدی درستی: علیرضا سمیع‌آذر پژوهشگر و نویسنده تاریخ هنر و مدیر حراج‌های تهران دارای سابقه ریاست موزه هنرهای معاصر است و در دوران خود توانست بار دیگر فضای باز هنری را برای هنرمندان ایجاد کند و سعی در ایجاد ارتباط با مراکز هنری بین المللی برای گسترش و توسعه هنر ایران داشت.
با او که چند سالی است در کنار نگارش و تالیف آثار پژوهشی، اقدام به برگزاری حراج آثار هنری کرده است درباره وضعیت امروز هنرهای تجسمی، جایگاه ایران در بازار هنری دنیا و مسایل حراج تهران گفت وگو کرده‌ایم.
سمیع آذر در ابتدا درباره مسایلی که این روزها درباره خرید و فروش آثار هنری و جعلی بودن برخی از آثار در حراج تهران مطرح است و تاثیر و آسیبی که بر بازار هنر می گذار گفت: «فکر نمی‌کنم آسیبی بزند به این دلیل که از یک منبع موثق و معتبر نمی آید و بیشتر صحبت هایی بدون دلیل، سند و مدرک است و بدون ابراز هرگونه حسن نظری گفته می شود و به نظرم تاثیر گذار نیست و تنها به صورت یک صدا و طنینی می‌تواند در فضا بپیچد، این اظهارنظرهای غیرکارشناسانه تنها یک نوع دشمنی با حراج تهران و اقتصاد هنر است و قطعا تاثیرگذار نیست زیرا که ما باید نتیجه آن را در بین مجموعه داران آثار هنری ببینیم.»
به آینده هنر که می‌تواند سودآور باشد باید امیدوار بود
او همچنین درباره انتقاد از چرخه ثابتی که در حراج های تهران آثار را خریداری و فروش می کنند، توضیح داد: «هنرهای تجسمی دارای یک مارکت است و این مارکت یک سوی نیست که تنها یک عده بفروشند و بخرند، خریدار هم ممکن است در آینده به یک فروشنده تبدیل شود. این ظرفیت مارکت است که شما می توانید اثری را بخرید و در روزی هم که نیاز دارید بفروشید این بسیار خوب است. اینکه عده ای زمانی اثری را خریدند و پس از مدتی توانستند با سودی بفروشند نشان دهنده این است که هنر به یک کالای ارزشمند اقتصادی تبدیل شده است مانند فرش و باید همه از آن استقبال کنند.»
سمیع آذر افزود: «باید به آینده هنر که می‌تواند سودآوری داشته باشد خوشبین باشند و شرایطی نیست که عده ای از آن با نگرانی یاد بکنند. ما هم به عنوان حراج تهران استقبال می کنیم از اینکه عده ای بیایند آثار هنری بخرند و مطمئن باشند که این اثر بعدها متضمن سود برایشان است؛ فقط این نیست که با خرید یک اثر هنری کار فرهنگی کرده باشند و به آن افتخار کنند. بلکه فراتر از آن یک سرمایه گذاری هم هست و تجربه نشان داده است، کسانی که به این ترتیب سود می برند بعدها دوباره سرمایه خود را بازمی گردانند و آثار تازه ای خریداری می کنند و اگر پول داشته باشند آثار هنرمندان شناخته شده تر را می خرند و اگر نه به سراغ هنرمندان جوان تر می روند به این امید که آن ها هم روزی به چهره هنری تبدیل شوند. این چرخه اقتصادی به توسعه هنر کمک می کند و همه باید به آن کمک کنیم.»
هنرمندان جوان باید از طریق گالری‌ها ثبیت شوند
مدیر حراج های تهران درباره انتقاد هنرمندان جوان از حضور نداشتن آثارشان در حراج ها گفت: «البته در حراج معاصر تعدادی از هنرمندان به نسبت جوانتر نسبت به اساتید قبلی حضور دارند، اما اگر تعداد حراج ها بیشتر شود این امکان وجود دارد که هنرمندان جوان و کمتر شناخته شده تر را هم به حراج ها بیاوریم، اما در کل حراج مختص به هنرمندان شناخته شده است، بنا به تعریف وقتی اثر یک هنرمند آنقدر شناخته شده است و متقاضیان زیادی برای خرید دارد آن را به مزایده می گذارند، اما وقتی اثر یک هنرمند تنها یک خریدار دارد دیگر نیازی به حراج نیست بلکه باید در گالری این اتفاق رخ دهد.»
سمیع‌آذر ادامه داد: «هنرمندانی که شناخته شده نیستند باید از طریق گالری‌ها تثبیت شوند و زمانی که متقاضیان متعددی پیدا کردند در حراج‌ها حاضر شوند. این هنرمندان الان جوان هستند همیشه که قرار نیست جوان بمانند و یک روزی به هنرمند شناخته شده تبدیل می‌شوند و این چرخه پس از آن هم ادامه دارد.»
توجه نکردن به اقتصاد هنر مانع توسعه و تکاپوی آن می‌شود
او درباره نارضایتی برخی از اهالی هنر، از نگاه اقتصادی که به هنرهای تجسمی می‌شود، توضیح داد: «در همه جای دنیا عده‌ای از هنرمندان و علاقه‌مندان از اینکه هنر با مسایل اقتصادی پیوند بخورد راضی نیستند، هیچ ایرادی هم ندارد و می توانند هنرشان را نفروشند یا نخرند یا به هیچ بعد اقتصادی هنر و خرید و فروش آن فکر نکنند و تنها از آن لذت ببرند. این مانع نیست زیرا کسی را به زور به صحنه مارکت هنر نیاورده اند که ناخرسند باشد. اما باید این را بدانیم که این استدلال را تعمیم بدهیم هنرمندان از عده تامین معاش زندگی شان برنمی آیند، هنرمند بودن به معنی تحمل فشار اقتصادی و فقر خواهد بود. حتی برخی هم از هزینه های تولید هنر غافل هستند که یکی از مسایل مهم است و هنرمند نیاز حداقلی به یکسری از امکانات دارد.»
سمیع آذر ادامه داد: «اگر به این مسایل توجهی نشود احتمالا هنر توسعه زیادی پیدا نمی کند و هنرمندان به یک قشر مولد بالند با تکاپوی چشمگیر تبدیل نمی شوند و به یک گروه ضعیف، ناتوان و محدود مانند گذشته بدل خواهند شد و این خبر خوبی برای توسعه هنر نیست.»
عوارض ضعف اقتصادی هنرمندان وابستگی به دولت است
او همچنین گفت: «من نمی گویم که هنر باید کاملا روی دیگر سکه تجارت باشد اما از اهمیت اقتصاد هنر نباید غافل شد، به عنوان نمونه یکی از عوارض ضعف اقتصاد هنر علاوه بر فقر عمومی هنر، کیفیت نازل تولید، هنر فقیر وابستگی شدیدی به دولت پیدا می کند به این دلیل که دولت و نهادهای عمومی تنها جایی هستند که می توانند بودجه فعالیت ها و رویدادهای هنری را تامین بکنند و در نهایت هنرمندان حقوق بگیر دولت می شوند. هنر وابسته به دولت که از هیچ استقلالی برخوردار نیست در هیچ نقطه دنیا پاسخ خوبی ندارد و این هنر پویا نخواهد بود، مستقل از آنکه چه دولتی می خواهد باشد. یکی از مزیت های اقتصاد هنر همین مسئله استقلال از دولت است.»
این پژوهشگر درباره رویکرد دولت هم بیان کرد: «امروز دولت هم از این مسئله حمایت می کند که خبر خوبی است، مدیران ارشاد خیلی متمایل نیستند که هنر دست تکدی به سوی دولت دراز کند و برای هر برنامه ای نیازمند بودجه و نظارت دولتی داشته باشد. کسانی که این حرف را می زنند به نظرم سخنشان از پشتوانه راهبردی برخوردار نیست.»
ادعای رییس فرهنگستان هنر سوظنی گنگ و مبهم بود
سمیع آذر درباره اختلاف بانک پاسارگاد و فرهنگستان هنر بیان کرد: «به نظر من بانک پاسارگاد به عنوان یک بانک پیشگام دراین سال ها آثاری را خریداری و در یک موزه نگه داری کرد، اقدامی که با انتظار داشتیم از سوی دیگر بانک ها هم انجام شود اما این اتفاق رخ نداد، البته بانک های دیگری هم آثاری را به صورت محدود خریداری کردند ولی آن ها را به موزه تبدیل نکردند.»
او همچنین گفت: «این کار بسیار خوبی بود که بعد سوتفاهمی پیش آمد و این مسئله باعث توقیف این آثار شد، همه جامعه هنری می دانستند که این آثار توسط بانک پاسارگاد خریداری شده است و هیچکس شکی نداشت، همه ما از جمله من در مراسم افتتاحیه موزه حضور داشته و آثار را دیدیم. یک دفعه یک فردی پس از هشت سال متوجه شده این آثار مالکیت مخدوشی دارند، ادعای گنگ و مبهمی که یک نفر را در جامعه هنری قانع نکرد و یک سوظن بی مورد بود.»
مدیر حراج های تهران ادامه داد: «تمام جامعه هنری قطعا فکر کردند که خوب است بانک ها تشویق شوند به تعامل با هنرمندان، خرید آثار هنری، تاسیس موزه و حمایت از هنر و این اقدام باعث نشود که نهادهای اقتصادی دیگر بعد از این با اکراه به سمت هنر بیایند، حتی این نگرانی در قالب کمپینی هم در فضای مجازی ایجاد شد.»
پیشرفت کمی در آموزش همراه با جای خالی پژوهش و تحلیل
سمیع آذر ارزیابی خود از وضعیت امروز هنرهای تجسمی ایران را اینطور بیان کرد: «هنرهای تجسمی ایران رشد همه جانبه ندارد، از ابعادی به شدت جلو رفته است و از ابعادی به شدت متوقف است. در بخش‌هایی تکاپوی محدود و بلاثمری دارد و در بخش‌هایی به دستاوردهای خیره کننده‌ای رسیده است.»
او با اشاره به جایگاه آموزش در فضای هنری ایران ادامه داد: «در بعد آموزش از نظر کمی خیلی پیشرفت کرده‌ایم و تعداد دانشگاه هنری در ایران از تمامی 20 کشور خاورمیانه بیشتر است و در مقاطع مختلف رشته های هنری پذیرش دارند اما این به معنای قابل توجه بودن کیفیت آموزش نیست. کمیت توسعه پیدا کرده است که البته در ادامه با کیفیت هم همراه خواهد بود ولی فعلا آموزش هنری ما با کمیت بسیار غرورانگیز و کیفیت نه چندان متقاعد کننده همراه است.»
سمیع آذر درباره کمبود نگاه تحلیلی و پژوهشی در هنر ایران بیان کرد: «مسئله آموزش بسیار مهم است، فعالیت های پژوهشی و تحقیقی در کشور ما بسیار ناچیز است، مجلات تخصصی ما کم است و همین تعداد هم مجلات عمیقا تحلیلی با محتوای خیلی خوب نیستند. باید تعدادشان بیشتر شود و کارهای تحلیلی پژوهشی بیشتر شود. هنر بدون پشتوانه نقد و تحلیل توسعه پیدا نمی کند، بسیاری از ادوار خاص رشد هنر متضمن توسعه نقد در آن دوران بوده است که به ظهور مکاتب و سبک های تازه منجر شده است؛ از جمله دهه 1920 در اروپا و دهه 1950، 60 در آمریکا همه این ها به خاطر توسعه نقد، گسترش محافل تحلیل و بررسی هنر، انتشار مجلات و کتاب‌های تئوریک تخصصی به این قله رسیدند که ما از این فضا خیلی فاصله داریم.»
نیازمند اتصال به جامعه هنری جهانی هستیم
این پژوهشگر و نویسنده با اشاره به وضعیت اقتصادی هنر و سن کمی که دارد، گفت: «اقتصاد هنر ما در حال رشد است، اما این رشد متوازن و در برگیرنده همه اقشار نیست. البته جوان است و کمتر از یک دهه از رشد این مارکت می گذرد و عده کمی که حدود 10 درصد جامعه هنری را تشکیل می دهند از این رشد برخوردارند. به همین دلیل گالری ها باید هم به لحاظ کمی و کیفی گسترش پیدا کنند.»
او درباره ارتباط هنر ایران با جهان و تعامل و تبادل آن افزود: «ما فقدان یک آرتفر بین المللی داریم، به طور کلی هنر ایران زیاد وصل به دنیا نیست و بی ینال های بین المللی، آرتفر بین المللی نداریم، نمایشگاه ها و رویدادهای بین المللی بسیار کمی در ایران برگزار می شود، این نمایشگاه تونی کرک در موزه هنرهای معاصر، از اقداماتی است که هر 10 سال یکبار برگزار می شود و در حالیکه باید هر مرتب انجام شود. نمایشگاه از ایران به خارج کم می رود و هیچ تلاش منسجمی برای معرفی هنر ایران به دنیا انجام نمی شود.»
سمیع آذر همچنین گفت: «این اقدامات باید گسترش پیدا کند تا به قافله هنر دنیا متصل شویم و از مزایای آن بهره بگیریم، خودمان هم در آن صحنه بهتر پیدا کنیم. جامعه تجسمی ما بسیار بزرگ است و از تعداد هنرمندان حوزه‌های سینما، موسیقی، نمایش و ادبیات بیشتر است و خانه ای نیست که هنرمندی در آن حضور نداشته باشد و هیچ نقطه دنیا اقبالی که در کشور ما هست وجود ندارد و این اقبال با مسایل توسعه هنر، تقویت معیشت هنرمندان و معرفی آثارشان همراه باید همراه باشد که متاسفانه مورد غفلت است و در نتیجه ما یک پتانسیل بسیار قدرتمند و یک شرایط نه چندان مدیریت شده داریم که آرزو می کنم بهتر شود که این در سایه همکاری نهادهای هنری منجر می‌شود.»
مدیر حراج های تهران در پایان درباره تاریخ برگزاری حراج هشتم تهران بیان کرد: «حراج بعدی که هشتمین حراج تهران است و به هنر معاصر اختصاص دارد، روز 29 دی ماه در هتل آزادی برگزار خواهد شد.»
