نژلا پیکانیان: پس از رونمایی از پوستر سی‌و‌ششمین جشنواره فیلم فجر حرف و حدیث‌ها و انتقادات زیادی درباره طراحی این پوستر در رسانه‌ها و فضای مجازی مطرح شد. اتفاقی که تقریبا هر سال بعد از رونمایی پوستر این جشنواره کم و بیش شاهدش هستیم. در گزارشی نگاهی به طراحی پوسترهای جشنواره فیلم فجر در 10 سال اخیر صورت می‌گیرد.

وقتی کج‌سلیقگی جایش را به خلاقیت می‌دهد

طراحی پوستر جشنواره فیلم فجر در 10 سال اخیر نه تنها روند رو به رشدی را به جهت به کارگیری نوآوری و خلاقیت نداشته است، بلکه هر سال با تغییراتی غیر هدفمند باعث شده شلختگی در این زمینه به چشم بیاید. حتی در سال‌هایی که سیمرغ به عنوان نشان اصلی پوستر در طراحی‌ها استفاده می‌شد هم رنگ و لعاب معمولی آن از چشم‌نوازی پوسترها کم می‌کرد. واقعیت این است که در سال‌های پیش از این نیز شاهد اتفاق یا طراحی ویژه‌ای در پوستر جشنواره نبودیم و شاید به همین دلیل هم در این گزارش به بررسی طراحی پوسترهای 10 سال اخیر جشنواره پرداخته‌ایم. البته تنها تفاوت پوستر جشنواره در سال‌های ابتدایی برگزاری این رویداد فرهنگی و هنری استفاده از برخی الما‌ن‌های ایرانی نظیر سیب، انار و ... بود که نشانی از سینمای ایرانی و عرفانی داشت و به نوعی پوستر جشنواره را دارای تمی مرتبط با این رویداد کرده بود. شاید اگر بعد از آن سال‌ها برگزارکنندگان جشنواره همین رویه را ادامه می‌دادند یعنی تمی را برای هر دوره در نظر گرفته و آن را در طراحی پوستر در نظر می‌گرفتند، پوستر جشنواره فجر به جای پناه بردن به المان تکراری سیمرغ، مولفه‌ای دیگر برای اتکا می‌یافت.

سیمرغ‌ به خانه‌اش بازگشت

برخلاف دو دوره گذشته که از عکس سینماگران بنام ایرانی در طراحی پوستر جشنواره استفاده شده بود و انتظار می‌رفت این روند امسال هم ادامه داشته باشد، سیمرغ که نشان ثابت جشنواره در سال‌های اخیر روی پوستر بود دوباره به جای سابقش برگشت. سال 94 و 95 تصاویری از خسرو شکیبایی و علی حاتمی به عنوان دو سینماگر مطرح و شاخص سینمای ایران در پوستر جشنواره چشم‌نوازی می‌کردند، البته که این تصمیم و استفاده از چهره سینماگران نتوانست نسبتی با جشنواره برقرار کند و لزوم و چرایی استفاده از این طرح‌ها همچنان مبهم ماند.

شاید اگر دلیل وارد کردن این چهره‌ها به پوستر جشنواره تناسبی با محتوا یا رویه جشنواره می‌یافت این هم می‌توانست، به تمی برای جشنواره بدل شود، اما فقط دو دوره امتحان کافی بود تا روشن شود، این ایده هم در چارچوب جشنواره فیلم فجر جواب نمی‌دهد.

پوستری که مقبول نیفتاد

نکته جالب اما طراحی پوستر امسال است که صدای اعتراض خیلی‌ها را درآورده و طراحش را نیز مجبور به دفاع از طرح این پوستر کرده است. پوستر امسال به زعم بسیاری از معترضان یک طرح ساده و معمولی است که با یک سرچ ساده در گوگل می‌توان به انواع و اقسام آن دسترسی پیدا کرد. اما حمیدرضا بیدقی طراح پوستر سی و ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر معتقد است طرح اصلی پوستر جشنواره نشان از جزء به کل رسیدن است. او همچنین گفته: «اگر هنر ایران را همانند دریا فرض کنیم، سینما یک موج از این دریا است. همچنین من از رنگ‌هایی که مفهوم و سمبل عشق، عقل و منطق هستند، استفاده کردم و نگاهی هم به رنگ‌های حاصل از تفکیک نور در منشور -که به نوعی الفبای سینما از آن است- داشتم. در عین حال از مفهوم نور و حرکت که مرتبط با سینماست، بهره بردم.» بیدقی همچنین با انتشار پستی در اینستاگرام نیز انتقادهای وارد شده به طراحی‌اش را غرض‌ورزی عنوان کرده است.

دفاع بیدقی از عملکرد خود در کنار دفاع دو همکار او در جشنواره جهانی فیلم فجر یعنی سیف‌الله صمدیان و ایرج تقی‌پور در مقابل انتقادهای کارشناسانه‌ای که به این طرح وارد شده نشان از آن دارد،‌ پشت بیدقی در دفاع از این طرح بسیار خالی‌تر از آن است که به نظر می‌رسد.

هویت نامشخص پوستر جشنواره فیلم فجر

اینکه جشنواره فیلم فجر در همکاری با هر طراحی نمی‌تواند به طرح چندان قابل قبولی برسد به نظر می‌آید بیش از آنکه به طراحان بستگی داشته باشد، به مسئولان برگزاری این رویداد سینمایی وابسته است. جشنواره فیلم فجر یک رویداد هنری است و پوستر جشنواره پیشانی این رویداد. وقتی پیشانی این جشنواره خالی از هر تم و ایده روشن باشد، طراحان نیز با ارائه کاری سعی می‌کنند مسئولیت محول شده را به سرانجام برسانند، گاه بدون در نظر گرفتن اهمیت و حساسیت‌های موجود در این زمینه.

کافی‌ست مقایسه‌ای میان پوستر جشنواره فیلم کن در سال‌های اخیر با پوستر جشنواره فیلم فجر صورت بگیرد، در این مقایسه بیش از هر چیز نکته‌ای روشن می‌شود، گویا در شهر ساحلی فرانسه برای برگزارکنندگان جشنواره مهم است، دقت، ظرافت، خلاقیت، ایجاز و نوآوری در پوستر جشنواره خودنمایی کند، اما در قلب ایران نه انعکاس رویه جشنواره در پوستر اهمیت دارد، نه رسیدن به ایده‌ای نو و نه خلاقیت و خلاصه‌گویی.

شاید بهتر باشد برگزارکنندگان جشنواره خواسته خود را از پوستر بازتعریف کنند تا حاصل کار ابراهیم حقیقی و بزرگمهر حسین‌پور و حمیدرضا بیدقی و بسیاری دیگر حرفی برای گفتن داشته باشند.